Przez dziesięciolecia psychodeliki oraz praktyki mindfulness funkcjonowały na obrzeżach głównego nurtu psychologii i psychiatrii. Dziś, za sprawą rosnącej liczby badań, oba podejścia wracają do centrum zainteresowania – nie tylko jako niezależne metody terapeutyczne, ale również jako potencjalnie synergiczne narzędzia głębokiej transformacji psychicznej.
W opublikowanym w 2023 roku artykule naukowym „Psychedelic-Assisted Psychotherapy and Mindfulness-Based Cognitive Therapy: Potential Synergies” autorzy przedstawiają argumentację na rzecz łączenia terapii wspomaganej psychodelikami z praktykami opartymi na uważności (MBCT – Mindfulness-Based Cognitive Therapy). Artykuł wskazuje na obiecujące punkty styczne między tymi metodami i stawia pytanie, czy wspólna ścieżka może przyspieszyć i pogłębić efekty terapeutyczne.
Psychodeliki w terapii
Psychodeliki, takie jak psylocybina czy LSD przez dekady kojarzyły się głównie z kontrkulturą lat 60-tych i ryzykiem nadużyć. Jednak od lat 2000-nych obserwujemy dynamiczny rozwój badań nad ich zastosowaniem w leczeniu depresji, lęku, PTSD, uzależnień czy problemów egzystencjalnych u pacjentów terminalnych.
W kontrolowanych warunkach klinicznych i pod opieką wyszkolonego terapeuty, substancje te mogą prowadzić do głębokich wglądów, przełomowych doświadczeń emocjonalnych i zmiany utrwalonych schematów myślowych. Kluczową rolę odgrywa tu nie tylko substancja, ale również kontekst jej użycia – tzw. set and setting.
MBCT: kiedy uważność spotyka poznanie
Z kolei MBCT to 8-tygodniowa, grupowa interwencja oparta na mindfulness, która łączy elementy podejścia poznawczo-behawioralnego z praktyką uważności. Opracowana z myślą o zapobieganiu nawrotom depresji, zyskała uznanie jako skuteczne (i potwierdzone wieloma badaniami) narzędzie w pracy z lękiem, stresem, a także w leczeniu bólu przewlekłego i zaburzeń nastroju.
MBCT opiera się na nauce obserwacji własnych myśli i emocji z dystansem, bez oceniania, z akceptacją i życzliwością. Praktyka ta sprzyja rozwijaniu elastyczności psychologicznej oraz zdolności do zauważania automatycznych reakcji i wzorców myślowych, które leżą u podstaw cierpienia psychicznego.
Synergia. Gdzie spotykają się psychodeliki i MBCT
Autorzy artykułu wskazują na podobieństwa między efektami działania psychodelików a efektami praktyki mindfulness:
- Rozluźnienie tożsamości i granic ego – zarówno psychodeliki, jak i medytacja (w tym programy oparte na uważności takie jak MBCT) mogą prowadzić do rozluźnienia tożsamości i przekonań a w niektórych przypadkach do doświadczenia „rozpuszczenia ja” (ego dissolution), co moźe wspierać przedefiniowanie relacji z własnym cierpieniem.
- Zwiększona zdolność do bycia obecnym – oba podejścia sprzyjają intensyfikacji „tu i teraz”, poprawiając kontakt z ciałem, emocjami i światem.
- Otwartość na doświadczenie – psychodeliki często katalizują przeżycia o mistycznym charakterze, podczas gdy MBCT uczy, jak być z tym, co trudne, bez unikania.
- Zmniejszenie ruminacji – oba podejścia wpływają korzystnie na zdolność wychodzenia z pętli negatywnego myślenia.
Zgodnie z założeniem autorów, połączenie psychodelików z ugruntowaną praktyką uważności może stworzyć potężne narzędzie terapeutyczne, które integruje wgląd z umiejętnością stabilizacji emocjonalnej i poznawczej.
Mechanizmy MBCT wspierające proces psychodeliczny
Akceptacja, umożliwia przyjęcie trudnych doświadczeń bez unikania ich. To istotne, ponieważ opór wobec intensywnych doznań psychodelicznych może pogłębiać cierpienie i ograniczać potencjał terapeutyczny. Badania wskazują, że otwartość i akceptacja sprzyjają doświadczeniom mistycznym i pozytywnym efektom terapeutycznym.
Bycie tu i teraz, czyli rozwijanie świadomości chwili obecnej, pomaga ograniczać ruminacje i lęk anticipacyjny, który może pojawić się w fazie przygotowania. W trakcie sesji psychodelicznej umożliwia to głębsze zanurzenie w doświadczenie oraz redukuje opór i niepokój.
Decentracja, czyli zdolność do obserwowania myśli i emocji jako przemijających zjawisk, wspomaga dystans wobec trudnych treści psychicznych. Zarówno praktyki MBCT, jak i same doświadczenia psychodeliczne zwiększają tę zdolność, co może ułatwiać osiągnięcie stanów jedności i rozpuszczenia ego, które są silnie skorelowane z pozytywnymi efektami terapii.
Zwracanie się ku trudnościom, zamiast ich unikania, to centralny element MBCT. Uczestnicy uczą się poprzez ciało i doświadczenie rozpoznawać, przyjmować i integrować trudne emocje. To może przygotować ich do pełniejszego przeżycia intensywnych momentów sesji psychodelicznej, jak również do integracji potencjalnie destabilizujących treści po sesji.
Potencjalne modele integracji
Autorzy proponują różne scenariusze łączenia psychodelików z MBCT. Oto trzy główne modele:
- Mindfulness jako przygotowanie
Przed sesją z psychodelikiem pacjent uczy się podstaw medytacji uważności. To pomaga mu rozwijać zdolność do obserwowania własnych stanów bez lęku i bez oceniania. - Mindfulness jako element sesji integracyjnych
Po sesji psychodelicznej praktyka uważności może wspierać proces przyswajania doświadczenia – pomaga zrozumieć jego znaczenie, ograniczyć dezorientację i uniknąć inflacji ego. - Mindfulness jako fundament całego procesu terapeutycznego
W tym modelu uważność towarzyszy pacjentowi od początku do końca, integrując każdy etap pracy – od przygotowania, przez doświadczenie psychodeliczne, aż po długoterminową refleksję.
Potencjalne korzyści synergii
Autorzy podkreślają, że integracja tych dwóch podejść może przynieść szereg korzyści, m.in.:
- Lepsza regulacja emocjonalna – osoby medytujące mają większe zasoby do radzenia sobie z trudnymi emocjami, które mogą się pojawić w trakcie doświadczeń psychodelicznych.
- Zwiększona integracja – MBCT może pomóc nadać sens i strukturę wglądom wywołanym przez substancje.
- Mniejsze ryzyko retraumatyzacji – uważność zmniejsza impuls do ucieczki przed trudnym doświadczeniem, co sprzyja jego przetworzeniu.
Czego jeszcze nie wiemy? Główne ograniczenia i luki w badaniach
Choć teoria brzmi obiecująco, autorzy uczciwie wskazują na ograniczenia obecnych badań:
1. Brak badań empirycznych nad połączeniem MBCT i psychodelików
Większość dotychczasowej literatury opiera się na spekulacjach teoretycznych. Brakuje dobrze zaprojektowanych badań klinicznych, które weryfikowałyby skuteczność zintegrowanego podejścia.
2. Niewystarczająca standaryzacja protokołów
Stosowane interwencje różnią się znacznie w zależności od badania: substancje, dawki, długość terapii, styl praktyki mindfulness. To utrudnia porównywanie wyników.
3. Ograniczona różnorodność uczestników
Większość badań dotyczy osób z zachodniego kręgu kulturowego, białych, wykształconych. Konieczne jest uwzględnienie większej różnorodności demograficznej.
4. Brak długoterminowych danych
Większość badań kończy się kilka tygodni po sesji psychodelicznej. Nie wiemy, jak wygląda integracja po dwóch czy pięciu latach.
5. Niepełne zrozumienie mechanizmów biologicznych
Jak dokładnie psychodeliki i MBCT wpływają na mózg? Jakie układy i sieci neuronalne są zaangażowane? Brakuje precyzyjnych odpowiedzi a dotychczasowe badania dostarczają sprzecznych nieraz informacji (np. odnośnie sieci DMN).
Etyczne i praktyczne wyzwania
Wraz z rosnącym zainteresowaniem pojawiają się też pytania o odpowiedzialność terapeutyczną:
- Kto powinien prowadzić tego typu terapię?
- Jak chronić pacjentów przed szkodliwymi skutkami nieprawidłowo przeprowadzonych sesji?
- Jak unikać komercjalizacji i powierzchownego traktowania tych metod?
Autorzy podkreślają konieczność tworzenia standardów etycznych i szkoleniowych, które zagwarantują bezpieczeństwo i skuteczność.
Czy przyszłość terapii to terapia psychodeliczna oparta na uważności?
Zebrane dane i przemyślenia autorów prowadzą do wniosku, że synergia psychodelików i interwencji opartych na uważności to obszar o ogromnym potencjale, ale wymagający ostrożności i dalszych badań.
Zamiast traktować psychodeliki jako „skrót” do duchowości czy uzdrowienia, można widzieć je jako katalizator, który – odpowiednio osadzony w kontekście praktyki – może wspierać głęboką, trwałą zmianę.
Link do publikacji: https://www.researchgate.net/publication/373818081_Psychedelic-Assisted_Psychotherapy_and_Mindfulness-Based_Cognitive_Therapy_Potential_Synergies
